ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΒΡΕΤΑΝΙΚΟΣ
ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ
Του BRENDAN O’MALLEY δημοσιογράφου – συγγραφέα (εφημ. «Times»-Λονδίνο)
· Τα μεσανυχτα της 15ης Αυγούστου 1960 υπεστάλη η σημαία του Ηνωμένου Βασιλείου που κυμάτιζε πάνω από το κυβερνείο στη Λευκωσία και μια πανηγυρική συντήχηση σαλπισμάτων , την οποια ακολούθησε ομομβροντιά από 21 κανονιοβολισμούς , σηματοδότησε τη γέννηση του νέου κυπριακού κρατους .
Μέσα στο κτίριο, ο κυβερνήτης των αποικιοκρατών σερ Χιου Φουτ, ντυμένος με φράκο και λευκή γραβάτα ανακοινωσε το τέλος της βρετανικής διακυβέρνησης πριν επιβιβαστει στο πολοίο του βασιλικού ναυτικού «Τσιτσεστερ» υπό τους ήχους της γκαιντας του συντάγματος των Μπλακ Γουοτς και του σφυριγμού των αεροσκαφών «Τζάβελιν» που έσκιζαν τους αιθέρες σε σχηματισμούς
.
· Ηταν μια έμπλεη συμβολισμού στιγμή …η αυτοκρατορία αποσυρόταν . Δεν τερματιζόταν όμως η βρετανική παρουσία ούτε η Κύπρος κέρδιζε ουσιαστική ανεξαρτησία .
Πραγματικοί νικητές έπειτα από χρόνια έμμεσων , επισήμων και μυστικών διαπραγματεύσεων ήταν οι Αμερικάνοι, οι ποιοι διασφάλισαν τη χρήση των στρατιωτικών εγκαταστάσεων του νησιού προς όφελος των δυτικών αμυντικών συμφερόντων κατά τη διαρκεια του Ψυχρού Πολεμου και έθαψαν για πάντα την προοπτική να αναλάβουν τον έλεγχο οι Κύπριοι κομμουνιστές και να το παραδώσουν στους Σοβιετικούς.
· Η κυπριακή σημαία –χρυσή φιγουρα του νησιού σε σε λευκό φόντο , πάνω από διασταυρούμενα κλαδιά ελιάς – μπορεί να ξεδιπλώθηκε για πρώτη φορά πάνω από το κτιριο του υπουργικού συμβουλιου στη Λευκωσία ,
η ιστορία όμως θα έδειχνε ότι στη θέση θα μπορούσε να κυματίζει ένα έμβλημα του ΝΑΤΟ.
Οπως χαρακτηριστικά είπε ο τουρκος υπουργός εξωτερικών , Φατίν Ζορλού, στο βρετανο ομολογο του , Σέλγουιν Λοιντ, το Δεκεμβριο του 1958 ύστερα από συνομιλιες με τον Ευάγγελο Αβέρωφ, ήταν αβάσιμοι οι φόβοι του πως υπήρχε κίνδυνος «να ανοίξουν οι πορτες στους Ρώσους» διοτι αυτό που θα παραχωρουνταν στους Κυπριους «δεν συνιστουσε στην πραγματικότητα ανεξαρτησία».
· Η ιστορία τείνει να καταγράφει ότι οι συμφωνιες του 1960 ήταν αποτελεσμα μιας αιφνιδιας , ανέλπιστης συνεννοησης μεταξύ Ζορλού και Αβέρωφ σ εκείνες τις συνομιλιες.
Επίσημα έγγραφα απο το βρετανικό γραφείο Αποικιών , ωστοσο, αποκαλύπτουν ότι (οι συμφωνίες) βασίστηκαν στην αρχή της ανεξατρησίας με εγγυήσεις , μια ιδέα αμερικανική –στην οποία αντετίθετο ο Χάρολντ Μακμίλαν – που παρουσιάστηκε κατά τη διαρκεια μυστικής συνάντησης Αμερικάνων με Βρετανούς αξιωματουχους στο Λονδίνο το Σεπτεβριο του 1957.
· Ο Μακμίλαν ήρθε στην εξουσία επωφελούμενος από την καταστροφική επιχείρηση των βρετανών στο Σουεζ που οδήγησε τις αγγλοαμερικάνικες σχέσεις στο ναδίρ και προκάλεσε την ελευθερη πτώση της βρετανική οικονομίας , η οποία διψούσε για πετρελαιο.
Ο Μακμίλαν σύνηψε μυστική συμφωνία με τον πρόεδρο Αιζενζαουερ για την απομάκρυνση του Αντονι Ιντεν και την αποχώρηση από το Σουέζ, με αντάλλαγμα την αμερικάνική στηριξη της στερλινας.
Οταν ανελαβε πρωθυπουργός , μια από τις πρώτες ενέργειες του ήταν να πάει στις Βερμούδες για συνομιλιες με τον αμερικάνο πρόεδρο , κατά τις οποιες ένα από τα θέματα που συζητήθηκαν ήταν αυτό της Κύπρου.
Οι συνομιλιες αυτές σηματοδότησαν την αρχή της στενοτερης συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών από την εποχή του πολέμου.
· Αγνοώντας την εκπεφρασμένη άποψη της κυβέρνησης του , ο Μακμίλαν ενέδωσε στο αίτημα του Αιζενχάουερ για απελευθέρωση του αρχιεπισκόπου Μακάριου από τις Σειχέλες όπου κρατούνταν και επιχειρησε να βρεί τροπο απεγκλωβισμού από την πολιτική της χρήσης «κατασταλτικών μέτρων που μαλιστα καθίσταντο όλο και πιο απεχθή», η οποία απσκοπούσε στη διατήρηση όλου του νησιού ως στρατιωτικής βάσης .
Συμφώνησε επισης να επιτρέψει τη διαμεσολάβηση του ΝΑΤΟ με την προοπτική μιας ενδεχόμενης συμφωνίας.
· Η απελευθέρωση του Μακάριου γιορτάστηκε με κωδωνοκρουσίες στην Κύπρο. Καθώς όμως του απαγορευόταν η είσοδος στην πατρίδα του , ο Μακάριος κατευθυνθηκε προς την Ελλάδα , από όπου υποσχέθηκε να συνεχίσει τον αγώνα για Ενωση.
Καταδικάζοντας την τακτική της Βρετανίας , που είχε μετατρέψει το νησί σε πάνοπλο στρατόπεδο για να εκριζώσει την ΕΟΚΑ , δήλωσε «Ουτε το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής ούτε η άμυνα των Δυτικών ούτε η αντίθεση των τουρκων θα κάμψουν την αξίωση των Κυπρίων να καθορίζουν το παρόν και το μέλλον τους».
· Ο λόγος του ήταν συγκροτημένος . Ωστόσο , εκατοντάδες ιδιωτικά τηλεγραφήματα από το Αποικιακό Γραφείο που αποτυπώνουν με λεπτομέρεια τις εκτιμήσεις των βρετανών αξιωματούχων από τις συναντήσεις με το ΝΑΤΟ τους επόμενους 18 μήνες , δείχνουν ότι οι προβλεψεις του Μακάριου ήταν απατηλές από κάθε άποψη.
· Οι βρετανοι στρατηγοί θορυβήθηκαν σε απίστευτο βαθμό όταν άκουσαν τις φήμες περί αλλαγής στην τακτική του Μακμίλαν , τόσο ώστε να στείλουν επιστολή όχι στον πρωθυπουργό τους , αλλά στους αμερικανού ομολόγους τους με την οποία ξεκαθαριζαν απερίφραστα ότι η βρετανία θα διατηρήσει υπό τον ελεγχο της ολοκληρο το νησί .
· Η βάση βομβαρδιστικών που σε σύντομο διαστημα θα είχε τη δυνατότητα πυρηνικού πλήγματος , ο εξοπλισμος της για ηλεκτρονική κατασκοπία δαι το κρίσιμο νέο ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης του ΝΑΤΟ καθιστούσαν το νησί ζωτικής σημασίας για την άμυνα του ΝΑΤΟ η οποία ήταν αδύναμη στο αριστερό της πλευρό , όπως έγραφαν , ενώ και για τη Συνθήκη της Βαγδάτης , «η πυρηνική αεροπορική επιχείρηση που δυνητικά θα ξεκινούσε από την Κυπρο θα ήταν βαρύνουσας σημασίας».
· Ο Μακμίλαν , όμως πιστευε ότι ο στρατός που θα απαιτουνταν , ώστε να αντιμετωπιστούν οι ανταρτες του Γρίβα «θα ήταν περα από τις αντοχές μας» και πρότεινε να αναλαβουν την περιοχή εκτος της ζώνης των στρατηγικών στρατιωτικών βασεων η Βρετανία , η Τουρκία και η Ελλαδα υπο καθεστώς τριπλής συγκυριαρχίας με το ΝΑΤΟ να έχει τον τελικό λόγο σε οποιαδήποτε διαφωνία προκύψει μεταξύ τους . (Σε καποιο σημείο πρότεινε ακόμη και τη διακυβέρνηση του νησιού από τη βρετανία με εντολή του ΝΑΤΟ)
· Ωστόσο στη συνάντηση του Σεπτεμβρίου οι αμερικάνοι επιχειρηματολόγησαν υπέρ ενό συστήματος ανεξαρτησίας , το οποίο θα εγγυούνταν κάποιες δυνάμεις του ΝΑΤΟ και με απώτερο σκοπό να εξυπηρετήσουν ίδια συμφέροντα , προχώρησαν σε συμφωνία με την ελληνική και την τουρκική κυβέρνηση πίσω από τις πλάτες των βρετανών.
· Εξοργισμένος από τις συνεχείς επιθέσεις της ΕΟΚΑ στο βρετανικό στρατό και τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις –μεταξύ των οποίων και μια εντυπωσιακή επίδειξη δύναμης του Γρίβα όταν τίναξε στον αέρα τέσσερα Canberas και ένα Venom στη βάση του Ακρωτηρίου – και με τους τ/κ να προκαλούν ταραχές διαμαρτυρόμενοι για την απουσία από τα σχέδια των βρετανων εγγυησης για διχοτόμηση , ο Μακμίλαν προσπάθησε να πείσει του αμερικάνους να στηρξουν το σχέδιο της τριπλής συγκυριαρχίας. Μία από τις ταραχές που ξεκινησε μετά την τοποθέτηση βόμβας στο τουρκικό κέντρο ενημέρωση στη Λευκωσία ήταν προβοκατόρική ενέργεια για την οποία ευθυνόταν τουρκος πράκτορα όπως και ο ίδιος ο Ραουφ Ντεκτάς παραδέχεται τώρα.
· Στον Αβερωφ διαμηνύθηκε κατ ιδίαν εν είδει προειδοποιησης ότι εαν δεν επιτυγχανόταν άμεσα συμφωνία οι βρετανοι θα παρέδιδαν ένα κομματι της Κύπρου στην Αγκυρα αποσυρόμενοι σε δύο βάσεις στο Νότο και «καλώντας του τουρκους να αναλάβουν όλη την περιοχή βορείως του 35ου παράλληλου».(σημείωση δική μου όπως τελικά έγινε το 1974, αφού είχαν ήδη μεταφερθεί οι τ/κ στο βορρά μετά την εφαρμογή του σχεδίου της Αγκυρας για παράλυση του κράτους της Κύπρου η οποία οδήγησε στην λεγόμενη ανταρσία και στην τελική απόσχιση των τ/κ)
· Οι αμερικάνοι όμως είχαν στο μυαλό τους άλλα και έβαλαν την Τουρκία στο παιχνίδι συνδεοντας την υπογραφή των ιστορικών συμφωνιων για το σχηματισμό του CENTO με μια πιο ευέλικτη στάση της Τουρκίας έναντι της Κύπρου .
· Επίσης υποστήριξαν τον Σπαακ , όταν ζήτησε από τους βρετανούς να πετάξουν το σχέδιο τους στα σκουπίδια και διατύπωσαν μια δηκτική επιπληξη προς τον υπουργό εξωτερικών Σέλγουιν Λοιντ στο Βορειοατλαντικό Συμβούλιο επειδή αντιστάθηκε.
· Η στιγμή ήταν η κατάλληλη για να φέρουν τους Ελληνες σε νέες συνομιλιες . Ο πρωθυπουργος Κωνσταντινος Καραμανλής παραδέχτηκε στο διοικητη του ΝΑΤΟ στρατηγό Νορσταντ ότι η Ελλαδα δεν θα μπορούσε ποτέ να υπερασπιστεί την Κύπρο απέναντι σε εχθρική ενεργεια και πρτεινε να τεθεί το νησί υπό την κηδεμονία των Ηνωμένων Εθνών ή του ΝΑΤΟ.
· Αλλα ύστερα από οριακή ψηφοφορία στην κυβέρνηση του αναγκαστηκε να στηριξει την εκστρατεία του Μακάριου για την έκδοση ψηφίσματος στον ΟΗΕ που θα στήρζε την αυτοδιαθεση υπονομεύοντας έτσι την πρωτοβουλία των ΗΠΑ. Εαν ο Μακάριος κέρδιζε στα Ηνωμένα Εθνη η πίεση για μια ανεξάρτητη Κύπρο δίχως υποχρέωση υποταγής στο ΝΑΤΟ ή διατήρησης των παραδοσιακών αμυντικών δεσμών με τη βρετανία θα ήταν αφόρητη.
· Οι αμερικάνοι όμως δεν είχαν ακριβώς στο μυαλό τους αυτή τη μορφή ανεξαρτησίας για το στρατηγικής σημασίας νησί και μαζί με τους βρετανούς άσκησαν διπλωματικές πιεσεις ώστε να μην περάσει το ψήφισμα .
· Την επαύριο της ήττας της Ελλαδας , ο Ζορλού έφερε μαζί του για να το δείξει στον Αβερωφ στη σύνοδο του Συμβουλίου του ΝΑΤΟ που έγινε στο Παρίσι το Δεκεμβριο του 1958 ένα προσχέδιο συμφωνίας ήδη εγκεκριμένο από τους αμερικάνους το οποίο βρισκόταν πολυ κοντά στην αρχική ιδ
έα της υπο εγγυήσεις ανεξαρτησίας.
· Ο Λοιντ θορυβηθηκε αλλα ήταν τότε που ο Ζορλού τον διαβεβαίωσε πως η προσφορά δεν αφορούσε γνησια ανεξαρτησία.
· Η αποδοχή του προσχεδιου από ελληνικής και τουρκικής πλευράς συνέπεσε με στρατιωτικές συμφωνίες που συνήφθησαν με την Ουασιγκτον για την τροφοδότηση και των δύο χωρών με πυρηνικά όπλα . Στην περίπτωση της Τουρκίας η συμφωνία προεβλεπε εγκατάσταση δύο μοιρών πυρηνικών πυραυλων μεσαίου βεληνεκούς , κύνηση που αποδείχθηκε καθοριστική αργότερα στην κρίση της Κούβας.
· Επίσης ο Καραμανλής και ο Αντναν Μεντερές συνήψαν συμφωνία κυρίων , η οποία – όπως αναφέρουν – τα πρακτικά του βρετανικού υπουργικού συμβουλίου – δεν θα έπρεπε να αποκαλυφθεί ποτέ στους Κυπρίους ή να δημοσιοποιηθεί «σε οποιοδήποτιε στάδιο» συμφωνία που καταδείκνυε την επιθυμία των δύο ηγετών να περιορίσουν την αυτοδιαθεση ακόμα και όταν θα είχε δημιουργηθεί το νέο κράτος . Συμφώνησαν επισης να πιέσουν του Κυπριους να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ , να θέσουν εκτός νομου το ΑΚΕΛ και να απαγορεύσουν κάθε κομμουνιστική δραστηριοτητα- κι αυτό παρ όλο που το ΑΚΕΛ απολάμβανε μεγάλης δημοτικότητας στην Κύπρο.
· Ο Μακάριος αρνήθηκε να υπογράψει τις συμφωνίες διότι το δικαίωμα βέτο σε συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που ρητά εκχωρούνταν σε Ελλαδα και Τουρκία συνέθλιβε τις πιθανοτητες του να χρησιμοποιήσει την ανεξατρησία ως εφαλτήριο για την Ενωση.
· Στις συνομιλίες του Λονδίνου όμως το Φεβρουάριο του 1959 , οι τρεις δυνάμεις του ξεκαθάρισαν «ή αυτό ή τίποτα».
· Ο Λοιντ παρέτεινε την προθεσμία κατά 24 ώρες και άφησε τον αρχιεπίσκοπο να το σκεφτεί στην πολυτελη σουίτα του στο ξενοδοχείο «Κλαριντζες». Σύμφωνα με την ανεπιβεβαίωτη μαρτυρία του συγγραφέα κατασκοπευτικών έργων Ναιτζελ Ουέστ που είναι γνωστος για τη σχέση του τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες η ΜΙ6 είχε εκπονήσει σχέδιο για τον εκβιασμό του αρχιεπισκόπου με στοχο να τον υποχρώσει να υπογράψει .
· Ως επακόλουθο όλων αυτών ο Μακάριος επέστρεψε την επόμενη μέρα και υπέγραψε, ξεκίνησε όμως στη συνέχεια ένα σκληρό παζάρι με τους βρετανούς για τον αριθμό των βάσεων που θα παρέμεναν στην Μεγαλόνησο. Οταν ο Σερ Χιου Φουτ άνοιξε πανια , άφησε πίσω του μια σειρά συμφωνιων ανεξατρησίας , που πολιτικά ήταν ελατωματικές .
· Εγκαθιδρυαν ένα συστημα διακυβέρνησης και ασφάλειας το οποίο μοιραία θα επετεινε το διχασμό και τελικα θα οδηγούσε σε αιματοχυσία . Στα μάτια του ΝΑΤΟ όμως που προωθούσε τα αμυντικά του συμφέροντα το συστημα αυτό φάνταζε ως ο μόνος πρακτικός τρόπος για την αντικατάσταση του καθεστώτος αστάθειας που επικρατούσε επί αποικιοκρατίας , από ένα σταθερό μέλλον για τις ζωτικής σημασίας κατασκοπευτικές και αεροπορικές βάσεις στο νησί .
· Οι αμερικάνοι δεν εγκατέλειψαν την αντίληψη της ανεξαρτησίας με εγγυήσεις παρά μόνον μετά την κατάρρευση του πολιτικού συστηματος τα έτη 1963-1964 και όταν κοινοτικά βέτο αποδειχθηκαν ανεπαρκή την προώθηση συνεκτικής πολιτικής .
· Τότε οι αμερικάνοι εκπονησηαν μυστικά σχέδια για τη διχοτομηση της Κύπρου με ένα κομματι της να πηγαίνει στην Ελλαδα και ένα στην Τουρκια . Η Συνθήκη Εγκαθύδρυσης (του κυπριακού κρατους) προέβλεπε ότι το μεγαλυτερο μέρος του νησιού θα γινοταν ανεξαρτητη Δημοκρατία επέτρετε όμως στη βρετανία να διατήρήσει δύο μεγάλες βάσεις με καθεστώς κυριαρχίας και της παραχωρουσε διευρυμένα δικαιώματα ελεγχου πολυάριθμων αμυντικών θεσεων και εγκαταστάσεων σε διαφορα σημεία της νεοτευκτης Δημοκρατίας, παραβιαζοντας την ανεξαρτησία του νέου κράτους πολυ περισσότερο απ ό,τι πχ οι αμερικάνοι με τα δικαιώματα τους στις βάσεις επι βρετανικού εδάφους .
· Η Συνθήκη αυτή επετρεψε στη Βρετανία να διατηρησει τεράστιο όγκο εγκαταστάσεων ηλεκτρονικής κατασκοπίας και παροχής άλλων διευκολύνσεων , αναγκαιων για να καταστεί το νησί πλατφόρμα καθε είδους στρατιωτικής δραστηριότητας..από την κατασκοπία των κινήσεων του σοβιετικού στρατου κατά τη διαρκεια του Ψυχρού Πολεμού ή την έγκαιρη προειδοποίηση για επίθεση , μέχρι τη διεξαγωγή περιφερειακών πολέμων ή την άμυνα της Δύσης με τη χρήση πυρηνικών όπλων– ασχέτως αν όλα αυτά καθιστουσαν την Κυπρο στόχο μιας σοβιετικής πυρηνικής επιθεσης.
· Δεδομένου ότι όλες οι πληροφορίες που συλλέγουνταν από τα βρετανικά ραντάρ και τους κατασκοπευτικούς σταθμους κοινοποιούνταν στους αμερικανούς με βάση τη μυστική συνθηκη του 1947 UKUSA οι εγκατάστάσεις αυτές ανέδειξαν το νησί σε μια εκ των σημαντικότερων βάσεων πληροφοριών της Δύσης.
· Η στρατηγική θέση της Κύπρου στης καρδιά της Μέσης Ανατολής και σε ακτίνα ηλεκτρονικής ακρόασης των δραστηριοτήτων της Σοβιετικής Ενωσης ανέδειξαν σταδιακά την αξία της ως κέντρου για την παρακολούθηση των σοβιετικών δοκιμών πυρηνικών πυραυλων . Οι αμερικάνοι διατήρησαν σε λειτουργια τους σταθμούς επικοινωνίας και ελέγχου στον Καραβά , τη Μια Μηλιά , το Γερόλακο και την πρεσβεία τους στη Λευκωσία , παρ όλο που αυτό δεν προβλεπόταν απο τις συμφωνίες.
· Μετάφραση : ‘Ερση Βατού
· Ο Brendan O’Malley έχει γράψει μαζί με τον Ian Craig το βιβλίο με τίτλο «The Cyprus Conspiracy: America , Espionage and the Turkish Invasion» που το 1999 προτάθηκε για το βραβείο Οργουελ και από την εφημερίδα «Gurdian» ανακηρύχθηκε «Βιβλίο της Χρονιάς 1999».
(απο το ένθετο «ΙΣΤΟΡΙΚΑ» 8 Ιουνίου 2000 της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία»)
Μου αρέσει αυτό:
Μου αρέσει! Φόρτωση...
-osr- τίποτε δεν χαρίζεται..... όλα κερδίζονται μόνο όταν τα διεκδικούμε και τα θέλουμε αληθινά 